Có những vết thương không chảy máu. Có những tổn thương không thể chữa lành chỉ bằng lời an ủi. Khi một đứa trẻ tự làm đau chính mình: cắn tay, đập đầu, cấu véo cơ thể hoặc đâm vào tường, điều đầu tiên người lớn cảm thấy thường là sốc, hoảng sợ, rồi đến bối rối và bất lực. Tại sao con lại làm vậy? Có phải con đang “muốn gây sự chú ý”? Hay là con đang bị rối loạn tâm thần?

Nhưng sự thật là: phía sau những hành vi ấy không đơn giản là “nghịch ngợm” hay “cố tình”. Chúng là tiếng kêu cứu, dù âm thầm, bất lực hay dữ dội.

1. Tự hại là một dạng ngôn ngữ – của cảm xúc bị dồn nén

Ở trẻ nhỏ và trẻ đặc biệt (tự kỷ, rối loạn phát triển…), ngôn ngữ không lời rất thường xuyên được biểu đạt qua hành vi. Khi cảm thấy quá tải cảm xúc, đau khổ, lo âu hoặc không thể diễn đạt được điều mình muốn – trẻ có xu hướng giải tỏa bằng cách tự làm đau bản thân. Không phải vì trẻ muốn chết. Mà là vì trẻ không biết cách khác để đối diện với cảm giác rối bời bên trong.

Tự hại có thể liên quan đến:

• Rối loạn cảm xúc: Trẻ quá nhạy cảm, dễ kích động hoặc không kiểm soát được cảm xúc tiêu cực.
• Rối loạn phổ tự kỷ: Trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp, điều hòa cảm xúc, chịu áp lực cảm giác mạnh.
• Sang chấn tinh thần: Từng trải qua biến cố, mất mát, bị bỏ rơi, bị bạo hành…
• Môi trường sống thiếu an toàn, thiếu kết nối cảm xúc.

Đặc biệt, hành vi tự hại nếu bị trừng phạt, quát mắng hay dán nhãn “nghịch ngợm”, “làm trò”, “hư” – sẽ khiến trẻ bị tổn thương kép: vừa đau về thể chất, vừa đau vì không được thấu hiểu.

2. Cách tiếp cận đúng: Trị liệu chứ không trấn áp

Khi một đứa trẻ có hành vi tự hại, phản ứng bản năng của người lớn thường là: ngăn lại ngay lập tức, la rầy, trách mắng – thậm chí ép trẻ “không được làm như vậy nữa”. Nhưng trấn áp hành vi chỉ là dập lửa trên bề mặt, trong khi bên trong trẻ đang có một ngọn núi cảm xúc chưa được giải mã.

Trẻ không tự nhiên mà làm đau chính mình. Đó có thể là:

• Một tín hiệu cầu cứu khi trẻ không biết cách diễn đạt nỗi buồn hay sự tức giận.
• Một hành vi được lặp lại khi căng thẳng, như một cơ chế xả áp không lành mạnh.
• Một hậu quả từ sự tổn thương tinh thần mà trẻ chưa thể gọi tên.

Việc can thiệp đúng cách không chỉ là ngăn chặn, mà là hiểu rõ nguyên nhân và giúp trẻ hình thành cách biểu đạt lành mạnh hơn. Nếu chỉ dừng lại ở việc “cấm đoán” hay “trừng phạt”, hành vi ấy có thể tiếp diễn âm thầm – hoặc bộc phát mạnh hơn.

Trị liệu là quá trình giải tỏa – điều chỉnh – xây dựng lại bên trong, chứ không phải ép trẻ ngoan ngoãn bên ngoài. Và điều đó cần thời gian, chuyên môn, và trên hết: một môi trường đủ an toàn để trẻ dám nói thật về những gì mình đang cảm thấy.

Tại Minh Trí, chúng tôi không nhìn trẻ bằng ánh mắt sợ hãi hay phán xét. 

Chúng tôi:

🔹Đánh giá toàn diện nguyên nhân hành vi (thần kinh, cảm xúc, môi trường…)
🔹Phối hợp giữa chuyên gia tâm lý – bác sĩ tâm thần – gia đình để xây dựng kế hoạch hỗ trợ phù hợp
🔹Sử dụng liệu pháp điều chỉnh hành vi, can thiệp cảm xúc, dạy kỹ năng tự biểu đạt và xử lý cảm xúc lành mạnh
🔹Hướng dẫn phụ huynh cách phản hồi không gây tổn thương thêm, tạo môi trường ổn định, an toàn cho con

Không có đứa trẻ nào muốn tự làm đau mình. Đó là tiếng gọi cần được lắng nghe, chứ không phải dập tắt. Nếu bạn đang thấy con mình có hành vi tự hại, xin đừng im lặng. Cũng đừng vội trách mắng hay che giấu. Đưa con đi khám, can thiệp đúng lúc có thể là bước đầu tiên để kéo con ra khỏi bóng tối của nỗi đau – trước khi tổn thương ấy ăn sâu vào thân – tâm – trí.

Nếu cần đồng hành cùng bạn, Minh Trí luôn sẵn sàng. Phòng khám chuyên khoa tâm thần cho cả trẻ em và người lớn. Chúng tôi không chỉ điều trị – mà còn lắng nghe, nâng đỡ và phục hồi.